در بسیاری از مواقع افراد ترجیح می‌دهند کارهای تخصصی خود را به افراد متخصص بسپارند. درواقع آنها می‌خواهند که انجام تمام یا بخشی از کارهایشان را به فرد دیگری بسپارند. در اصطلاح تخصصی به این کار وکالت دادن به شخصی دیگر گفته می‌شود. کسی که به او برای انجام کاری وکالت داده می‌شود ممکن است شخصی عادی یا در مواقعی وکیل دادگستری باشد. در این مقاله بعد از پرداختن به تعریف وکیل و کالت، با انواع وکالت حقوقی و نکات مربوط به آنها آشنا خواهیم شد.
فهرست سرتیتر مطالب در مقاله: همه چیز درباره انواع وکالت حقوقی
وکیل به چه کسی گفته می‌شود؟
وکیل به کسی گفته می‌شود که از طرف یک فرد حقیقی یا حقوقی برای انجام کاری مأمور شود. این مأموریت معمولاً به موجب عقد وکالت ایجاد خواهد شد.
وکالت چیست؟
وکالت در لغت به معنای واگذار کردن و تفویض امری به دیگری است. معنای حقوقی این واژه نیز به معنای لغوی آن نزدیک است. در اصطلاح حقوقی وکالت به قراردادی گفته می‌شود که یکی از طرفین به موجب آن طرف مقابل را برای انجام دادن کارهای مشخصی، نایب یا وکیل خود می‌کند. در این رابطه به فرد وکالت دهنده «موکل» و به کسی که به او وکالت داده می‌شود «وکیل» می‌گویند.
ماده 656 قانون مدنی «وکالت» را اینگونه تعریف کرده است:
«وکالت عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین، طرف دیگر را بر انجام امری نایب خود قرار می‌دهد.»
هم‌زمان با انعقاد عقد وکالت، وکیل و موکل در قبال هم حقوق و تکالیفی پیدا خواهند کرد.
مورد وکالت چیست؟
در اصطلاح حقوقی «مورد وکالت» به موضوعِ کاری گفته می‌شود که موکل انجام و پیگیری آن را به وکیل واگذار کرده است. دربارۀ مورد وکالت توجه به نکاتی که در ادامه می‌آید ضروری است:
- مورد وکالت نباید جزو مواردی باشد که بر اساس قانون، مباشرت شخص اصیل برای انجام کاری را ضروری بداند. به عنوان مثال، وکالت در سوگند از این دست وکالت‌ها به حساب می‌آید.
- وکالت حتماً باید معلوم باشد. اگر وکالتی از نوع مطلق باشد، محدود به امور اداری و تصرف‌های مادی خواهد بود.
- موضوع وکالت می‌تواند در حوزۀ مسائل حقوقی یا امور مادی باشد. به عنوان مثال، وکالت در عقد ازدواج، امری حقوقی محسوب می‌شود. اما وکالت در پرداخت مالیات، جزو امور و تصرفات مادی است.
بیشتر بخوانید: سند وکالتی چیست؟ نکات مهمی درباره معاملات وکالتی
شرایط و ضوابط عقد وکالت چیست؟
مهم‌ترین نکته در موضوع وکالت، پذیرش هر دو طرف است. به این معنا که یک فرد بدون اطلاع و رضایت شخص دیگر، نمی‌تواند او را وکیل خود بکند. براساس عقد وکالت، وکیل در انجام وظیفه‌ای مشخص، جانشین موکل خود می‌شود. کاری که وکیل انجام می‌دهد هیچ تفاوتی با کاری که خود موکل قرار بوده انجام بدهد نخواهد داشت.
وکالت نامه رسمی چیست و چه کاربردی دارد؟
هر فردی این حق را دارد که انجام بخشی از کارهای خود یا تمام آن را به فرد دیگری بسپارد. بهتر است در این موارد عقد وکالت بسته شود و برای انجام وظایف وکالت نامه تنظیم شده باشد. وکالت نامه‌ها بهتر است رسمی باشند، زیرا وکالت نامه‌های رسمی اعتبار بیشتری دارند. برای تنظیم وکالت نامه‌های رسمی باید به دفتر اسناد رسمی مراجعه کرد.
وکالت نامه‌ها معمولاً در موضوعات متنوعی مثل ازدواج، انواع معاملات، خرید یا فروش و… تنظیم می‌شوند.
معرفی انواع وکالت حقوقی
دسته بندی‌های مختلفی برای انواع وکالت حقوقی وجود دارد. ما در ادامه مهم‌ترین دسته‌بندی‌ها برای انواع وکالت حقوقی را ذکر کرده‌ایم.
وکالت حقوقی در یک دسته‌بندی کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: وکالت مطلق و وکالت مقید.
وکالت مطلق
در وکالت مطلق، به یک شخص برای انجام دادن تمامی امور موکل وکالت داده می‌شود. این نوع از وکالت‌ها اغلب شامل امور اداری و مالی هستند. در این نوع، وکیل برای انجام دادن کارها هیچ نیازی به کسب اجازه از موکل نخواهد داشت. از رایج‌ترین انواع وکالت مطلق می‌توان به وکالت‌های خرید یا فروش اشاره کرد.
وکالت مقید
در وکالت‌های مقید، مورد وکالت کاملاً مشخص است. بنابراین حوزۀ اختیارات وکیل نیز محدود به همان حوزۀ تعیین شده خواهد بود. از انواع وکالت‌های مقید می‌توان به وکالت خرید یا فروش ماشین اشاره کرد. در هنگام تنظیم عقد وکالت مقید، باید نام و مشخصات تمام مراکز و سازمان‌هایی که وکیل برای انجام امور حقوقی باید با آنها در ارتباط باشد، صراحتاً ذکر شده باشد.
در یک دسته بندی دیگر از انواع وکالت حقوقی، به نام وکالت قضایی و غیر قضایی برمی‌خوریم:
وکالت قضایی
وکالت قضایی به آن دسته از وکالت‌هایی گفته می‌شود که فرد شخصی را برای انجام امور دادگاهی و قضایی خود به عنوان نماینده‌اش انتخاب و به دادگاه معرفی می‌کند. وکالت قضایی همان طور که از نامش پیداست، به مسائل قضایی محدود می‌شود.
وکالت قضایی خود به انواع و شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود که در ادامه مهم‌ترین انواع آن را معرفی می‌کنیم.
-
وکالت تعینی
وکالت تعینی وکالتی است که از طرف شخص به وکیل انتخابی خود داده می‌شود. این وکالت بر حسب مورد، به وکلای پایه یک یا دو دادگستری داده می‌شود.
-
وکالت معاضدتی
این وکالت در موضوعات حقوقی و از سوی مرکز امور مشاوران حقوقی یا کانون وکلا و یا کارشناسان قوه قضاییه، به وکیل دادگستری ارجاع داده می‌شود.
-
وکالت تسخیری
این وکالت برای دفاع از متهم در امور کیفری که بر حسب قانون مجازات آن اعدام، قصاص نفس، رجم یا حبس ابد است، از سوی دادگاه به وکلای دادگستری ارجاع داده می‌شود. اگر متهم وکیلی به دادگاه معرفی نکند، تعیین کردن وکیل تسخیری برای او الزامی است.
-
وکالت در مطالعه پرونده
ممکن است فردی در دادگاه محکوم شود ولی توان مالی پرداخت حق الوکاله برای گرفتن وکیل و دفاع از خود یا پیگیری پرونده‌اش را نداشته باشد. در این صورت فرد می‌تواند با دادن وکالت در مطالعه پرونده به یک وکیل، از این وکالت استفاده کند.
-
وکالت در امور اداری
با گسترش قوانین و مقررات اداری، استفاده از این نوع از انواع وکالت حقوقی نیز رواج بسیاری داشته است. همۀ افراد اطلاعات حقوقی و زمان لازم برای پیگیری امور اداری خودشان را ندارند. در این صورت می‌توانند به یک وکیل دادگستری مراجعه کنند و وکالت انجام امور اداری‌شان را به او بسپارند.
وکالت غیر قضایی
در وکالت غیر قضایی هر شخصی می‌تواند به صورت رسمی (با مراجعه به دفتر اسناد) یا عادی فرد دیگری را برای انجام کاری وکیل خود کند.
وکالت محضری
بعضی از افراد ممکن است مشغله‌های زیادی داشته باشند و نتوانند کارهای حقوقی‌شان را به تنهایی انجام دهند. به همین دلیل هم ترجیح می‌دهند انجام این کارها را به شخص دیگری محول کنند. وکالت محضری معمولاً برای انجام نقل و انتقالات یا فروش داده می‌شود. وکالت محضری به دو دستۀ ساده و بلاعزل تقسیم می‌شود.
وکالت محضری ساده
در این گروه از انواع وکالت حقوقی موکل یا وکیل می‌توانند هر زمانی که خواستند، وکالت را فسخ کنند.
وکالت محضری بلاعزل
این نوع از وکالت رایج‌تر است و در آن عزل وکیل و فسخ وکالت به سادگی امکان پذیر نیست. از وکالت بلاعزل معمولاً برای خرید و فروش خودرو یا ملک و املاک استفاده می‌شود.
عواملی هم وجود دارد که موجب فسخ قراردادهای محضری می‌شود، چه از نوع ساده باشند و چه از نوع بلاعزل. این عوامل عبارتند از:
- فوت موکل یا وکیل
- از بین رفتن موضوع یا مورد وکالت
- انجام عمل منافی وکالت از سوی موکل
- به پایان رسیدن مدت وکالت
وکالت تام
این وکالت یکی دیگر از انواع وکالت حقوقی است که با نام‌های وکالت نامه جامع، وکالت تام الاختیار و مطلق نیز شناخته می‌شود. در این وکالت، موکل تمام اختیارات، تعهدها و تکالیف خود را در یکی از دفاتر اسناد رسمی به یک وکیل واگذار می‌کند. در این وکالت، وکیل برای انجام کارها هیچ نیازی به کسب اجازه از موکل خود نخواهد داشت. وکالت تام نیز به دو دستۀ ساده و بلاعزل تقسیم می‌شود.
وکالت تام ساده
در این نوع وکالت موکل هر زمان که بخواهد می‌تواند وکیل را عزل و عقد وکالت را فسخ کند.
وکالت تام بلاعزل
در این نوع وکالت موکل نمی‌تواند به آسانی وکیل خود را از وکالت عزل کند. این نوع وکالت بسیار پر ریسک و حساس است. اگر موکل دقت و آگاهی لازم را نداشته باشد، ممکن است با کلاهبرداری وکیل، تمام اموال و دارایی‌های خود را از دست بدهد. وکالت تام بلاعزل برای موارد جزئی داده می‌شود. در هنگام امضای آن بهتر است موکل تمام مندرجات وکالت نامه را به دقت مطالعه کند.
وکالت کاری
در این نوع از وکالت‌های حقوقی، موکل به وکیل خود وکالت می‌دهد که کار به خصوصی را برایش انجام بدهد. در حقیقت این وکالت نوعی قرارداد است که طرفین (وکیل و موکل) آن را امضا می‌کنند. این وکالت نامه نیز مثل سایر وکالت نامه‌ها در دفاتر اسناد رسمی منعقد می‌شود. براساس این قرارداد، اختیار انجام کارهای اداری موکل به وکیل داده می‌شود. وکیل در قراردادهای کاری حق هیچ گونه تصرف در اموال ذکر شده در متن وکالت نامه را نخواهد داشت. بهتر است برای پیشگیری از ایجاد مسائل احتمالی، تمام اختیاراتی را که وکیل از جانب شما خواهد داشت، در متن وکالت نامه درج شده باشد.
وکالت کاری حتی به افرادی که پروانۀ وکالت نداشته باشند هم داده می‌شود. به این منظور می‌توانید سراغ افراد مورد اعتمادتان مثل پدر، مادر، همسر، فرزندان یا دوستان صمیمی خود بروید. توجه داشته باشید که در دیگر انواع وکالت حقوقی، لازم است که وکیل شما حتماً پروانۀ وکالت داشته باشد.
وکالت پرونده دادگستری
همان‌طور که گفتیم، در بعضی از انواع وکالت، مثل وکالت کاری، نیازی نیست که وکیل حتماً پروانه وکالت داشته باشد. وکالت‌های کاری مربوط به امور اداری و روزمره هستند. بنابراین ضرورتی ندارد که وکیل این نوع وکالت، حتماً پروانه داشته باشد. اما مواردی هم هست که در رابطه با مراکع حل اختلاف و دادگاه‌ها و دادگستری‌هاست. برای چنین مواردی حتماً باید به سراغ وکلای رسمی دادگستری رفت و از آنها کمک گرفت. پرونده‌های دادگستری شامل موارد مختلفی مثل مسائل خانوادگی، حقوقی و کیفری هستند. با توجه به نوع پرونده، وکیل مناسب و متخصص آن حوزه می‌تواند به شما کمک بسیاری بکند.
وکیل و موکل چه اختیاراتی دارند؟
با عقد قرارداد وکالت، هریک از طرفین قرارداد (وکیل و موکل) اختیارات و حقوقی خواهند داشت. وکیل براساس مفاد قرارداد، در قبال موکل خود هم مسئول و هم مختار است. اما این مسئله به معنای آن نیست که بعد از عقد وکالت، موکل تمام حقوق و اختیارات خود را از دست خواهد داد. موکل می‌تواند امور مربوط به همان کاری را که درباره‌اش به یک وکیل وکالت داده را خودش هم انجام بدهد. اما در این صورت حتماً باید وکیل را نیز در جریان اقدامات خود قرار داده باشد.
فسخ وکالت نامه‌ها چگونه انجام می‌شود؟
همان طور که پیش‌تر گفته شد، وکالت نوعی قرارداد است. برای هر قراردادی نیز امکان فسخ وجود دارد. قرارداد وکالت نیز قابلیت فسخ از سوی هریک از طرفین (وکیل یا مواکل) را دارد. البته وکالت بلاعزل جزو استثناهای این موارد است و فسخ آن به سادگی امکان پذیر نیست. در صورت فوت یا جنون وکیل یا موکل نیز وکالت نامه به صورت خودکار فسخ خواهد شد. همچنین اگر مدت قرارداد تمام شود یا موضوعی که وکالت نامه برای انجام آن تنظیم شده بوده حل شود، وکالت نیز فسخ خواهد شد.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم طی یک دسته بندی دقیق، تمام انواع وکالت حقوقی را به زبانی ساده و همه فهم معرفی کنیم. همچنین به استثنائات قانونی قراردادهای وکالت، اختیارات موکل و وکیل در عقد وکالت و نحوۀ فسخ این وکالت نامه‌ها نیز اشاره کردیم.
به خاطر داشته باشید که سپردن کارهایی که در آن مهارت و تخصص کافی نداریم به وکلای متخصص و کارآزموده، می‌تواند موجب صرفه جویی در زمان و سریع‌تر انجام شدن کارها بشود. امیدواریم که مطالعۀ این مقاله برای شما مفید بوده باشد. در صورتی که دربارۀ موارد گفته شده در مقاله سؤال یا ابهامی داشتید، می‌توانید از بخش نظرات این مقاله با کارشناسان و مشاوران آریامرز در ارتباط باشید.