یکی از رایجترین اسناد تجارتی در چند سال اخیر چک و سفته بوده است. چک و سفته و دیگر اسناد تجارتی معمولاً برای ایفای تعهد قبل از صدور یا ظهرنویسی اسناد استفاده میشود. در قانون کشور ایران برای شخصی که صادر کننده یا دریافت کنندۀ این اسناد تجاری باشد، تعهدات و مسئولیتهایی ایجاد میشود که به آنها قوانین چک و سفته گفته میشود. رعایت این تعهدات موجب پیشگیری از اتفاقات ناخواسته و مشکلات بعدی بین طرفین توافق خواهد شد. بنابراین آشنایی با قوانین این حوزه برای کسانی که از اسناد تجارتی استفاده میکنند ضروری است. متأسفانه بسیاری از مردم با جایگاه اسناد تجاری و قوانین چک و سفته در معاملات آشنایی کافی ندارند. همین مسئله نیز احتمال کلاهبرداری و سوء استفاده سودجویان از آنها را به میزان قابل توجهی افزایش میدهد.
در این مقاله بعد از تعریف چک و سفته و معرفی انواع هر کدام، به مهمترین قوانین چک و سفته خواهیم پرداخت که دانستن آنها برای همۀ افرادی که از چک یا سفته در معاملات روزانۀ خود استفاده میکنند ضروری است. لطفاً تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
فهرست سرتیتر مطالب در مقاله: قوانین چک و سفته؛ نکات مهمی که باید بدانید.
چک چیست؟
چکها جزو مهمترین اسناد تجاری هستند که در معاملههای مختلف از آنها استفاده میشود. چکها را بانکهای مختلف با هدف پس گرفتن وجوه و اعتبارهای قابل استفاده یا منتقل کردن آنها به اشخاص دیگر در اختیار صاحبان حساب قرار میدهد. براساس قوانین چک و سفته، چکها نوشتهای هستند که براساس آن صادر کنندگان به محلی که پولشان در آن قرار دارد (معمولاً بانکها) دستور میدهند که قسمتی از پولشان یا تمام آن را به فردی که چک را در اختیار دارد بپردازند.
چکها در قوانین چک و سفته چه انواعی دارند؟
در قوانین چک و سفته، چکها براساس کارکردشان به انواع مختلفی تقسیم شدهاند که عبارتند از:
چکهای عادی
چکهای معمولی چکهایی هستند که صاحبان حساب آنها را در وجه افراد دیگر صادر میکند. این چکها اعتبار پرداختی ویژهای ندارند و فقط به اعتبار صاحب حساب میتوان به آنها اعتماد کرد. بنابراین بهتر است فقط از کسانی چک عادی قبول کنید که آنها را به اندازۀ کافی میشناسید و به خوش حسابی آنها اطمینان دارید.
چکهای تأیید شده
این چکها در مقایسه با چکهای عادی اعتبار پرداختی بیشتری دارند، چون بانکها وجود مبلغ چک در حساب فرد را در این نوع از چکها تأیید میکنند. در واقع بانکها حساب صادر کنندۀ چک تأیید شده را به اندازۀ مبلغی که در چک نوشته شده جدا و مسدود میکنند و این وجه تأیید شده را فقط به دارندۀ چک پرداخت خواهند کرد.
چکهای تضمین شده (بانکی)
این نوع از چکها فقط بر اساس تقاضای مشتری از سوی بانکها صادر میشوند و در وجه خود بانکهای صادر کننده یا یکی از شعبههای همان بانکها خواهند بود. مهمترین ویژگی و مزیت این چکها این است که پرداخت آنها توسط خود بانک صادر کننده تضمین میشود.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره انواع وکالت حقوقی |
چکهای رمزدار (بین بانکی)
چکهای بین بانکی با تقاضای مشتری و از سوی بانک برای یکی از بانکهای دیگر صادر میشود. مزیت این چکها این است که موجب گردش مالی از حساب فرد در یک بانک به بانکی دیگر میشود. چکهای رمزدار، همان طور که از نامشان نیز پیداست، حتماً به همراه رمزهای مخصوص صادر میشوند.
چکهای مدت دار
چکهای وعده دار یا مدت دار به آن دسته از چکها گفته میشود که در یک روز خاص و برای مدتی معلوم صادر میشوند. در واقع تاریخ صدور و تاریخ سر رسید این چکها با یکدیگر متفاوت است. مثلاً تاریخ صدور چک 20 دی ماه 1399 و تاریخ سر رسید آن 11 اردیبهشت 1400 است.
چکهای مسافرتی
این چکها در بین مردم با عنوان چکهای تراول شناخته میشوند. چکهای مسافرتی از سوی خود بانکها صادر میشود و مبلغ چک از همان اول روی آنها ثبت شده است.
چکهای سفید امضا
چکهای سفید امضا به چکهایی گفته میشود که از سوی صادر کننده امضا شده است. اما نام دارندۀ چک، تاریخ آن و سایر اطلاعات ضروری در آن نوشته نشده است.
تعریف سفته در قوانین چک و سفته چیست؟
سفته نیز مثل چک نوعی از تعهدنامههای مالی است. البته تفاوتهای اساسی هم با آن دارد. فردی که سفتهای را امضا میکند در واقع متعهد میشود که مبلغی معین را در زمان تعیین شده از طرف خودش یا طرف مقابل، به او بپردازد. بنابراین سفتهها ابزاری برای پرداخت وجوه هستند. سفته معمولاً از طرف پرداخت کننده امضا میشود. بر اساس این امضا او متعهد میشود که مبلغ معینی را در زمان تعیین شده به طرف مقابل بپردازد.
قوانین چک و سفته چه تفاوتهایی با یکدیگر دارند؟
با این که چک و سفته هر دو جزو اسناد تجاری هستند، اما در قوانین مربوط به آنها، چک جنبۀ کیفری و سفته جنبۀ حقوقی دارد. تفاوتهای اساسی چک و سفته به این مورد محدود نمیشود. ما در ادامه به مهمترین و اصلیترین تفاوتهای این دو سند تجاری خواهیم پرداخت.
جنبۀ کیفری و حقوقی در قوانین چک و سفته
همان طور که اشاره شد، چکها جنبۀ کیفری و سفتهها جنبۀ حقوقی دارند. اما این گزاره چه معنایی دارد؟ در واقع صدور چکهای بلامحل میتواند تحت شرایط خاصی جرم محسوب شود. اما نپرداختن مبلغ سفته در سر رسید آن، به هیچ عنوان جرم نیست. توج داشته باشید که طرح دعوای سفته در دادگاههای حقوقی موجب صدور حکم جلب برای صادر کنندۀ سفته میشود. اما این حکم برای او سوء پیشینۀ کیفری محسوب نمیشود، در حالی که چک اینگونه نیست و آثار کیفری دارد.
بیشتر بخوانید: مشاهده و مقایسۀ قیمت خرید آپارتمان در تهران |
نحوۀ طرح دعوا و مطالبۀ مبلغ در دادگاه
برای چکها معمولاً بدون گرفتن گواهی واخواست (عدم پرداخت) از بانک و برگشت زدن آنها، امکان طرح دعوا در دادگاه و مطالبۀ مبلغ وجود ندارد. درواقع برای طرح دعوا در دادگاه لازم است که گواهی عدم پرداخت هم ضمیمۀ دادخواست بشود. اما مبلغ سفتهها را بدون ارائۀ واخواست نیز میتوان در دادگاه طلب کرد.
صدور گواهی عدم پرداخت در قوانین چک و سفته
گواهی عدم پرداخت چک بعد از گرفتن واخواست از بانک، به صورت رایگان انجام میشود. در واقع بانکها برای صادر کردن گواهیهای عدم پرداخت برای چکها، هزینهای از شما دریافت نمیکنند. ولی برای دریافت واخواست عدم دریافت سفته باید هزینهای معادل 2 درصد مبلغ آن را بپردازید.
هزینههای مربوط به دریافت چک و سفته
شما برای گرفتن دسته چک از بانک خودتان نیازی نیست هزینهای بپردازید. مالیات چندانی هم به دسته چکها تعلق نمیگیرد. در صورتی که برای گرفتن سفته از بانک، مخصوصاً برای مبالغ و تعداد زیاد، شما باید هزینههای قابل توجهی بپردازید. همچنین به مبالغ درج شده در سفتهها نیز مالیات تعلق میگیرد.
بیشتر بخوانید: مصاحبۀ آنلاین با ساختمان سازان در شهر خودتان |
تفاوت در قوانین چک و سفته در خصوص توقیف اموال بدهکار
شما میتوانید در دادگاه و با استناد به چک و گواهی عدم پرداخت آن بدون واریز مبلغ خسارت به صندوق دادگستری، حکم توقیف اموال فرد بدهکار را بگیرید. اما در مورد سفتهها این گونه نیست و برای گرفتن حکم توقیف اموال حتماً باید واخواست را ضمیمۀ چک کرده باشید.
قابل انکار یا غیر قابل انکار بودن امضا
امضای پشت چک به هیچ عنوان قابل انکار نیست، اما امکان انکار امضای سفتهها وجود دارد. اما چرا این اتفاق میافتد؟ صادر کنندۀ چک نمیتواند امضایی را که روی دسته چک خود اوست، انکار کند و برای این کار باید دلایل موجه و محکمه پسند (مثل سرقت دسته چک، جعل امضا و…) داشته باشد. اما صادر کنندۀ سفته میتواند بدون نیاز به ارائۀ دلیل موجه، امضایش روی سفته را انکار کند.
امکان صدور در وجه خود صادر کننده
یکی از مهمترین تفاوتهای قوانین چک و سفته با یکدیگر این است که امکان صادر کردن چک در وجه خود فرد وجود دارد. اما صدور سفته در وجه خود صادر کننده غیر ممکن و نامعتبر خواهد بود.
محدودیت قانونی در دریافت چک و سفته
برای این که فردی بتواند از بانکی که در آن حساب دارد دسته چک بگیرد، محدودیت قانونی وجود دارد و باید مراحل مختلفی را بگذراند. اما دربارۀ سفته این گونه نیست و برای تهیۀ آن محدودیتهای خاصی وجود ندارد.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره فک رهن و قوانین مربوط به آن |
شناسایی هویت صادر کننده
شناسایی آدرس و هویت صادر کنندگان چک بسیار آسانتر و سریعتر از شناسایی افرادی است که اقدام به صدور سفتهها کردهاند.
مطابقت تاریخ درج شده روی سند و تاریخ صدور
اگر در دادگاه ثابت شود که تاریخ درج شده روی چک با تاریخ صدور آن مطابقت ندارد یا تاریخ دقیق صدور چک معلوم نشود، مشکلی برای چک و صاحب آن ایجاد نمیشود. اما اگر تاریخ صدور سفته نامعلوم باشد، سفته نامعتبر است و اعتبار آن فقط به اندازۀ یک رسید کاغذی خواهد بود.
قوانین چک و سفته دربارۀ مفقودی سند
اگر چک مفقود شود، صادر کنندۀ آن میتواند به دلیل گم شدن چک خود شکایت کند. اما این قانون دربارۀ سفتهها صدق نمیکند. بنابراین در صورتی که سفتهای گم شود، صادر کنندۀ آن از نظر قانونی نمیتواند علیه کسی شکایت کند.
اعتبار مکان واخواست چک و سفته
دربارۀ چکها، آدرس محل واخواست آنها برای دادگاه آن محل صلاحیت محلی برای رسیدگی ایجاد میکند. اما آدرس محل واخواست سفته برای دادگاه همان محل، صلاحیت رسیدگی را ایجاد نخواهد کرد.
بیشتر بخوانید: قوانین مالک و مستأجر، هر چیزی که لازم است درباره آن بدانیم. |
اعتبار از نظر ابزار پرداخت بودن
به طور کلی چکها وسیلهای برای پرداخت وجه هستند. بنابراین شما اگر بخواهید به کسی پولی قرض بدهید، میتوانید به نام او چک بکشید. این قانون دربارۀ سفتهها صادق نیست. سفته ابزار پرداخت پول نیست و شما نمیتوانید برای قرض دادن مبلغی به یک فرد دیگر، به او سفته بدهید.
امتناع طلبکار از پذیرش طلب خود
فرد طلبکاری که چکی را صادر کرده، نمیتواند از پذیرش طلب خود امتناع کند. چون مراجعه به بانک در اختیار کسی است که چک را در دست دارد. اما ممکن است در مورد سفتهها طلبکار عمداً وجه نقد را نپذیرد و سفتهها را به صادر کنندۀ آن پس ندهد. در چنین وضعیتی بدهکار باید مراجعۀ خود به طلبکار و امتناع او از دریافت وجه را در دادگاه صالح ثابت کند.
نکات تکمیلی پیرامون قوانین چک و سفته در ایران
- شما میتوانید با توجه به موجودی حساب خود، به صورت نامحدود مبالغ نامحدودی روی چک درج کنید. اما دربارۀ سفتهها محدودیتی در زمینۀ میزان مبلغ چاپ شده روی صفحه وجود دارد.
- خسارت تأخیر در پاس شدن چک از تاریخ موعد آن محاسبه میشود. اما خسارت تأخیر در سفته از تاریخ درخواست برای مطالبۀ مبلغ آن تحت شرایطی، و یا از تاریخ واخواست سفته در طرح دعوا محاسبه میشود.
- مهلت دریافت گواهی عدم پرداخت وجه در قوانین چک، 15 روز از تاریخ موعود و در قوانین سفته 10 روز از تاریخ موعود است.
- امضای پشت چک معنایی به جز ظهرنویسی آن ندارد. اما امضای پشت سفته به منزلۀ ضمانت آن است.
- بر خلاف سفتهها، چکها حتماً برای معتبر بودن باید محل دار باشند.
- انتقال اموال صادر کنندگان سفته بعد از تاریخ موعود، جرم فرار از دِین محسوب نمیشود. اما این انتقال در قوانین مربوط به چک، جرم فرار از دین خواهد داشت.
بیشتر بخوانید: ارتباط آنلاین با مشاوران املاک در شهر خودتان |
سخن پایانی
در این مقاله به مهمترین قوانین چک و سفته، محدودیتها و مزایای استفاده از چکها و سفتهها پرداختهایم. اگر شما هم جزو افرادی هستید که با این اسناد تجاری زیاد سر و کار دارید، حتماً اطلاعات خود را دربارۀ قوانین آن به روز نگه دارید. در صورت ناآگاهی و کم اطلاعی شما، ممکن است کلاهبردارن از شما سوء استفادههای مالی و قانونی بسیاری بکنند. در این صورت متحمل ضرر و زیان بسیاری خواهید شد. بنابراین حتماً همیشه اخبار و قوانین به روز مربوط به چک و سفته را پیگیری کنید.