بر اساس آماری که وزارت بهداشت به‌طور سالانه اعلام می‌کند، در ایران به‌طور میانگین هر سال حدود 700 نفر جان خودشان را در اثر برق گرفتگی از دست می‌دهند. البته این تعداد فقط مربوط به کشته‌هاست و تعداد سوختگی‌ها و سایر آسیب‌ها در آن لحاظ نشده است. درواقع هرچه صنعت برق گسترش بیشتری پیدا می‌کند، متأسفانه آمار مرگ و میر ناشی از آن نیز افزایش می‌یابد. این مسئله می‌تواند به علت رعایت ناکافی نگات پیشگیری از برق گرفتگی باشد. به همین دلیل هم هست که هر روز مقررات و استانداردهای سخت‌گیرانه‌تری در حوزۀ برق تدوین و اعمال می‌شود.
در این مقاله در ابتدا بررسی می‌کنیم که برق گرفتگی چگونه ایجاد می‌شود. در ادامه انواع برق گرفتگی را معرفی و با یکدیگر مقایسه می‌کنیم. در پایان نیز به نکات مهمی در خصوص پیشگیری از برق گرفتگی اشاره خواهیم کرد.
فهرست سرتیتر مطالب در مقاله: همه چیز دربارۀ پیشگیری از برق گرفتگی در ساختمان‌ها
برق گرفتگی چیست؟
زمانی که در دو نقطه از بدن اختلاف پتانسیل ایجاد شده و جریان الکتریکی از یک نقطه از بدن وارد و از نقطۀ دیگری خارج شود، در اصطلاح برق گرفتگی داده است. در چنین وضعیتی بدن انسان جزئی از یک مدار الکتریکی می‌شود. با عبور جریان برق، بدن عکس‌العمل شدیدی به آن نشان می‌دهد که به آن شوک الکتریکی گفته می‌شود.
برای پیشگیری از برق گرفتگی باید در ابتدا با انواع آن آشنا باشیم. در این صورت می‌توانیم از انسان‌ها و همچنین تجهیزات الکتریکی در برابر آن محافظت کنیم.
برق گرفتگی چه عوارضی دارد؟
ممکن است که برق گرفتگی در همۀ موارد منجر به مرگ نشود، اما عوارض ناشی از این اتفاق کم نیست. در ادامه به مهم‌ترین عوارض برق گرفتگی اشاره می‌شود:
-
اختلال‌های قلبی
این اختلال ممکن است بعد از گذشت چند هفته، چند ماه یا حتی چند سال ایجاد شود. شایع‌ترین اختلال‌های ناشی از برق گرفتگی ناراحتی دریچه‌های قلب، لخته شدن خون و انبساط قلب هستند. در صورتی که فرد قبل از برق گرفتگی ناراحتی قلبی داشته باشد، این عوارض نیز شدیدتر ظاهر می‌شوند.
-
اختلال‌های بینایی و شنوایی
این اختلال‌ها معمولاً بلافاصله بعد از برق گرفتگی ایجاد می‌شوند. مدتی بعد نیز ممکن است عوارض دیگری مثل آب مروارید، مشکلات اعصاب چشم، تورم و ورم پای چشم ظاهر شوند. کم شدن حس شنوایی و حتی کر شدن نیز از عوارض شنوایی برق گرفتگی محسوب می‌شوند.
-
اختلال‌های عصبی
اختلال‌های عصبی حاصل از برق گرفتگی با ولتاژهای کم زودگذر هستند. اما گاهی اختلال‌های شدیدتری مثل از دست دادن حافظه، ضربه‌های عصبی و… نیز بروز می‌کند.
انواع برق گرفتگی
در یک تقسیم بندی کلی، برق گرفتگی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
1. برق گرفتگی در اثر تماس مستقیم
این نوع بر اثر تماس مستقیم یا تماس با هادی دارای برق ایجاد می‌شود. در این برق گرفتگی سیستم الکتریکی معمولاً سالم است. شدت این نوع از برق گرفتگی به میزان اختلاف پتانسیل بستگی دارد. همچنین ممکن است در ولتاژهای پایین یا بالا اتفاق بیفتد. در صورت پایین بودن اختلاف پتانسیل، فقط زمانی برق گرفتگی رخ می‌دهد که تماس مستقیم با هادی برقدار وجود داشته باشد. اما در ولتاژهای بالا در هر دو صورت برق گرفتگی رخ خواهد داد. به همین دلیل هم یادگیری اصول محافظت و پیشگیری از برق گرفتگی ناشی از تماس با قسمت‌های برقدار تأسیسات الکتریکی بسیار مهم است.
2. برق گرفتگی در اثر تماس غیرمستقیم
این نوع در نتیجۀ تماس با بدنۀ دستگاه‌های الکتریکی اتفاق می‌افتد. علت این برق گرفتگی می‌تواند تخریب عایق بندی، اختلال اتصال و… باشد.
برای پیشگیری از برق گرفتگی چه کارهایی می‌توانیم انجام بدهیم؟
یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از برق گرفتگی، توجه به سیستم اصولی برق‌کشی در ساختمان‌های تازه‌ساخت یا بازسازی شده است. ما در ادامه به عواملی که در ساختمان سازی‌ها موجب ایجاد برق گرفتگی می‌شود اشاره می‌کنیم. همچنین سعی خواهیم کرد نکات مهمی را برای پیشگیری از برق گرفتگی در روند بازسازی ساختمان‌ها را بیان کنیم.
1. عایق بندی بخش‌های دارای برق
همیشه بخشی از سیم‌های به کار رفته در ساختمان، در دسترس باقی می‌مانند. بهتر است قسمتی از این سیم‌ها را با نوارچسب‌های مخصوص عایق کرد. در این صورت از تماس مستقیم افراد با این سیم‌ها جلوگیری خواهد شد. توجه داشته باشید که استفاده از پوشش‌هایی مثل رنگ، وارنیش و… به تنهایی برای عایق کردن مناسب نیست. جسم عایق باید دارای استانداردهای ایمنی و مقاوم باشد. عایق باید بتواند کیفیت خود را در شرایط غیرعادی مثل تأثیرات الکتریکی، مکانیکی و حرارتی محیط‌ها نیز حفظ کند.
مهم‌ترین بخش‌های ساختمان که نیاز به عایق بندی دارند عبارتند از:
- ترمینال‌ها
- انتهای کابل‌ها
- انواع بست‌ها
- محل اتصال کابل‌ها به یکدیگر
2. ایجاد محفظه و موانع برای تجهیزات الکتریکی (محصور کردن)
قسمت‌های دارای برق بیشتر وسایل الکتریکی پوشیده و دور از دسترس هستند. بنابراین ایمنی کامل دارند و در هنگام تماس شوک الکتریکی ایجاد نمی‌کنند. ضروری است که وسایلی را انتخاب کنید که آب، گرد و غبار وذرات هادی براده، نتوانند وارد محفظۀ آن شوند. محفظۀ وسایل الکتریکی باید تناسب کامل با محیط خود داشته باشند. همچنین بهتر است در داخل محفظه یا پشت موانع و حصارهایی قرار داده شوند. در این صورت از دسترس عموم خارج می‌شوند. همچنین بهتر است کاری کنید تا در صورت باز کردن محفظه و برداشتن وسیله، آژیر یا هشدار لازم وجود داشته باشد.
حصارها بهتر است استحکام زیادی داشته باشند تا در صورت وجود فشار، با قسمت‌های دارای برق تماس پیدا نکنند. همچنین حفاظ‌ها باید با ابزارهای مخصوص برداشته یا باز شوند. بهتر است در هنگام انجام این کار، جریان برق را نیز قطع کرده باشید.
| مطلب پیشنهادی: راهنمای جامع خرید لوستر برای خانه |
3. استفاده از کلیدهای محافظ جان
این کلیدها با مقایسۀ جریان‌هایی که از فاز و نول عبور می‌کنند، جریان عبوری یا نشتی به زمین را تشخیص می‌دهند. حساسیت کلیدهای محافظ جان به اندازه‌ای استکه می‌تواند جریان‌های نشتی کوچک را نیز پیدا کند. این جریان‌ها باعث قطع کلید مینیاتوری نمی‌شوند، اما می‌توانند عاملی برای برق گرفتگی یا آتش‌سوزی باشند. تشخیص این جریان‌ها موجب قطع شدن کلید و در نتیجه قطع منبع تغذیه از مدار می‌شود.
4. عایق بندی دوبل
اگر محفظۀ دستگاه الکتریکی فلزی باشد، برای جلوگیری از برقدار شدن بدنه، باید آن را عایق بندی دوبل کرد. در این روش وسایل برقی با دو لایۀ مکمل یا مجزا عایق می‌شوند. استفاده از این روش این اطمینان را ایجاد می‌کند که در صورت شکست هرکدام از عایق‌ها، برق گرفتگی رخ نمی‌دهد. هدف در این نوع عایق بندی جلوگیری از تماس با بدنۀ دستگاه‌هاست. در عایق بندی دوبل اگر عایق لایۀ اول خراب شده باشد، دومین عایق موجب پیشگیری از برق گرفتگی خواهد شد.
5. عایق کردن محیط
در این روش معمولاً اطراف دستگاه، مثل دیوارها، کف زمین و… عایق می‌شود. انجام این کار تماس با قسمت‌هایی که به علت خرابی در عایق بندی‌های هادی برقدار نفوذ کرده‌اند را غیر ممکن می‌کند. البته این عایق را می‌توان برای دستگاه‌هایی اجرا کرد که همیشه در یک محل ثابت هستند.
6. دست نزدن به وسایل برقی با دست خیس
هیچ وقت نباید دست یا پای برهنه و خیس را به لوازم برقی زد. مقاومت الکتریکی بدن در زمان‌هایی که خیس است به میزان قابل توجهی پایین می‌آید. در نتیجه میزان عبور جریان الکتریکی از بدن در چنین موقعیت‌هایی بسیار شدیدتر خواهد بود.
7. برق فیوز را قطع کنید.
در هنگام تعویض لامپ، کلید، پریز و هر تعمیر و بررسی دگیری، حتماً باید برق فیوز را قطع کنید. توجه داشته باشید که برای مؤثر بودن این کار، باید سیم فاز برق ساختمان در مدار کلید برق قرار گرفته باشد. در این صورت با قطع جریان برق از کلید، جریان فاز هم قطع خواهد شد.
8. در هنگام وصل بودن لوازم الکتریکی به برق، آنها را تمیز نکنید.
زمانی که لامپی روشن است یا وسیلۀ برقی شما به جریان برق متصل است، نباید آن را تمیز کنید. دربارۀ لامپ‌ها هم زمانی که کلیدشان روشن است، نباید اقدام به تعویض لامپ‌ها بکنید.
9. سیم برق را از زیر فرش یا موکت رد نکنید.
یکی از مهم‌ترین نکات پیشگیری از برق گرفتگی که متأسفانه خیلی از افراد رعایت نمی‌کنند همین مسئله است. زمانی که سیم برق از زیر موکت یا فرش‌ها رد شده باشد، ممکن است در اثر عبور و مرور زیاد، سیم آسیب ببیند و حالت عایق آن از بین برود. همچنین امکان گرم شدن و ذوب شدن سیم در فصل‌های گرم سال و ایجاد جرقه نیز وجود دارد. این موارد حتی اگر باعث برق گرفتگی نشود، احتمال ایجاد آتش سوزی در ساختمان را افزایش می‌دهد.
10. در محیط‌های مرطوب از وسایل برقی استفاده نکنید.
حتی اگر وسیلۀ برقی شما کاملاً سالم است، تا حد امکان نباید از آن در محیط‌های مرطوبی مثل حمام استفاده کنید. به طور کلی بهتر است در مکان‌های مرطوب ساختمان‌ها، انشعاب روکار جریان برق وجود نداشته باشد. روشنایی این مکان‌ها هم بهتر است از خارج محیط تأمین شود. البته ممکن است اجرای این کار دشوار باشد. در آن صورت اتصال سیم‌ها به لامپ باید به گونه‌ای باشد که رطوبت در آنها نفوذ نکند. هرگز در محیط‌های مرطوب از وسایلی مثل اجاق یا بخاری‌های برقی برای گرم کردن استفاده نکنید.
11. قفل کردن یا برچسب گذاری مدارها و تجهیزات برقی ساختمان
برای افزایش ایمنی و پیشگیری از برق گرفتگی، می‌توانید مدارها و ماشین‌های برقی را قفل کنید. همچنین می‌توانید روی آنها برچسب‌های خطر برق گرفتگی و هشدار نیز بزنید. هدف از قفل کردن ماشین آلات، جلوگیری از شروع به کار مجدد و ناگهانی آنهاست. همچنین قبل از شروع مجدد کار با این دستگاه‌ها، مطمئن شوید که جریان برقشان قطع شده باشد.
نکات تکمیلی پیشگیری از برق گرفتگی در خانه‌ها
- هنگامی که دیوارها را تمیز می‌کنید، نباید بگذارید کلیدها و پریزها خیس بشوند. آب هادی بسیار خوبی است. بنابراین اگر وارد کلید و پریزها بشود، ممکن است باعث اتصال و برق گرفتگی شود. وقتی قصد پاک کردن دیوارها با آب را دارید بهتر است قبل از شروع کلید اصلی کنتور را قطع کنید. بعد از پایان کار و خشک کردن کامل کلید و پریزها، می‌توانید مجدداً فیوز را بزنید.
- اگر پریزهای خانه در ارتفاع پایینی نصب شده‌اند، حتماً باید سطح رویی آنها را با درپوش‌های ایمنی مسدود کنید.
- لازم است سیم برق وسایلی مثل اتو، پلوپز، چرخ گوشت و… را چند وقت یک بار بررسی کنید. اگر متوجه فرسودگی یا خرابی شدید، فوراً باید این سیم‌ها را تعویض کنید. پیش از عوض کردن سیم، هرگز از این وسیله‌ها مجدداً استفاده نکنید.
- ممکن است بخواهید روی دیوار منازل سوراخ‌هایی برای نصب تابلو، ساعت، پرده و… ایجاد کنید. در چنین مواقعی حتماً دقت کنید که آسیبی به سیم‌کشی برق ساختمان وارد نشود.
-
به این موارد نیز توجه نمایید
- هنگام کار با وسایل برقی، سعی کنید زیر پاهایتان صفحات چوبی یا پلاستیکی قرار بدهید.
- اگر شبکۀ برقی از اطراف ساختمان شما رد شده است، باید در زمان تنظیم آنتن تلویزیون و… در بالکن یا پشت بام، احتیاط زیادی بکنید. در اطراف این شبکه‌های برق حوزۀ الکتریکی و القایی بسیار شدیدی ایجاد می‌شود. بنابراین ممکن است حتی بدون برخورد به این شبکه‌ها یک قوس الکتریکی ایجاد شود. این قوس‌ها می‌توانند موجب سوختگی‌ها و برق گرفتگی‌های بسیار شدیدی بشوند.
- اگر در منزل دستگاه‌های برقی خراب شدند یا سیم‌هایشان اتصال کرد، برای قطع مدار برقشان باید از فیوز اتوماتیک دارای آمپراژ مناسب و استاندارد استفاده کرد. بعضی از وسایل برقی که در خانه‌ها استفاده می‌شوند به جریان برق زیادی نیاز دارند. بهتر است برای این وسیله‌ها از فیوزهای مجزا استفاده کنید. در این صورت هنگام بروز حادثه برای این وسایل جریان برق کل خانه قطع می‌شود. در نتیجه به عزیزان شما و وسایل برقی دیگر آسیبی نخواهد رسید.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم مهم‌ترین نکات پیشگیری از برق گرفتگی در ساختمان‌ها را عنوان کنیم. همان طور که دیدید، این نکات چندان دشوار و پیچیده نیستند. بنابراین همۀ افراد می‌توانند به راحتی همۀ این توصیه‌ها را رعایت کنند. اما متأسفانه رعایت نکردن همین توصیه‌های ساده می‌تواند باعث ایجاد خسارت‌ها و فجایع جبران ناپذیری بشود. بنابراین ضروری است که چه در هنگام ساختمان سازی و بازسازی خانه‌ها و چه در هنگام سکونت در منازل، رعایت این نکات را بسیار جدی بگیرید.