فروش مال غیر یکی از شکل‌های تجاوز به اموال دیگران و حق مالکیت آنهاست. این اتفاق از نظر قانونی جرم است و طبیعتاً قانون‌گذار برای آن مجازاتی هم تعیین کرده است. در این مطلب با تعریف فروش مال غیر و بررسی مادۀ قانونی آن آشنا خواهیم شد. در ادامه نیز به مصادیق فروش مال غیر و مجازات این کار خواهیم پرداخت.
فهرست سرتیتر مطالب در مقاله: همه چیز دربارۀ فروش مال غیر و مجازات آن
فروش مال غیر چیست؟
فروش مال غیر به معنای فروختن اموال فرد یا افرادی بدون رضایت و آگاهی آنهاست. درواقع فروش مال غیر یکی از مصادیق انتقال مال غیر است.
هر کسی نسبت به مایملک خود اختیار تام برای انجام هر عملی در مورد آن دارد. وقتی کسی بدون اجازه و رضایت صاحب مال، اموال او را به فرد دیگری منتقل کند، مرتکب جرم شده است. چون در امری مداخله کرده که مجوزی برای انجام آن نداشته است.
در فروش مال غیر، «مال» شامل چه چیزهایی می‌شود؟
واژۀ مال در قانون مجازات انتقال دهندگان مال غیر آمده است. این قانون در سال 1308 تصویب شده است. «مال» در این تعریف، شامل تمامی اموال منقول و غیر منقول می‌شود. همچنین ممکن است عین یا سود مال متعلق به فرد دیگر نیز بدون اجازۀ او به دیگری منتقل شود.
فروش مال غیر چه عناصر و بخش‌هایی دارد؟
برای شکل‌گیری هر جرمی لازم است که عناصر تشکیل دهندۀ آن کنار یکدیگر جمع شوند. عناصر تشکیل دهندۀ فروش مال غیر نیز عبارت است از:
عنصر قانونی
در مادۀ 1 قانون مجازات انتقال دهندگان مال غیر مصوبۀ سال 1308 آمده است:
«کسی که مال غیر را، با علم به اینکه مال غیر است، به نحوی از انحاء، عیناً یا منفعتاً، بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند کلاهبردار محسوب و مطابق ماده 238 قانون عمومی محکوم می‌شود. و همچنین است انتقال‌گیرنده که در حین معامله عالم به عدم مالکیت انتقال دهنده باشد.»
مالک به محض اطلاع از وقوع جرم تا یک ماه فرصت دارد اظهاریه‌ای برای ابلاغ به انتقال گیرنده و مطلع کردن او از مالکیت خود را به ادارۀ ثبت اسناد ارائه کند. در صورتی که به هر دلیلی این کار را نکند، شریک جرم محسوب خواهد شد.
عنصر مادی
عنصر مادی به انجام عملی گفته می‌شود که جرم انتقال مال غیر را شکل داده است. این جرم تنها با فعل واقع می‌شود. بنابراین با ترک فعل، وقوع این جرم نیز امکان پذیر نخواهد بود. در حقیقت عمل فروش مال غیر که از مصادیق انتقال مال دیگری است، با عمل مادی فروش ایجاد می‌شود.
عنصر معنوی
به قصد و ارادۀ باطنی برای انجام عمل مجرمانه، عنصر معنوی گفته می‌شود. جرم انتقال مال غیر، جزو جرایم عمدی است. بنابراین داشتن سوء نیست در ارتکاب این عمل مجرمانه، الزاماً باید وجود داشته باشد.
زمانی که هر سه عنصر وجود داشته باشند، جرم انتقال مال غیر نیز شناخته خواهد شد. در نتیجه مجرم در چنین موقعیتی به مجازات محکوم می‌شود.
جرم فروش مال غیر چگونه ثابت می‌شود؟
در این جرم، ضرر، شرط اصلی تحقق جرم است. یعنی مالک طی فرایند انتقال مال به غیر، باید متضرر شده باشد. بنابراین عمل انتقال مال باید با سوء نیت مجرم و ارادۀ او انجام شده باشد نه با اجبار. تنها در این صورت است که می‌توان جرم انتقال مال به غیر را اثبات و علیه مرتکب طرح دعوی کرد.
فروش مال غیر چه مجازاتی دارد؟
در مادۀ 1 قانون مجازات در ارتباط با فروش و انتقال مال غیر چنین آمده است:
«کسی که مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است، به نحوی از انحا عینا یا منفعتا بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند، کلاهبردار است.»
مجازات فروش و انتقال مال غیر عبارت است از:
- حبس از یک تا هفت سال
- پرداخت جزای نقدی معادل مالی که تصرف کرده
- رد مال به مالک
- در صورتی که مجرم از کارکنان دولت باشد، به انفصال دائم از مشاغل دولتی نیز محکوم می‌شود.
فروش مال غیر چه انواعی دارد؟
فروش مال غیر در اموال مشاع
مال مشاع به مالی گفته می‌شود که چند مالک داشته باشد. شرکای مال مشاع حق ندارند که علاوه بر سهم خود، سهم شریکشان را بدون رضایت او به دیگری منتقل کنند. این کار در واقع مصداق همان انتقال مال غیر است که جرم محسوب می‌شود.
ممکن است فروش مال مشاع در مرحلۀ اول با سند عادی و در مرحلۀ دوم با سند رسمی صورت بگیرد. در چنین مواقعی براساس ماده 117 قانون ثبت، مورد معامله از مصادیق معاملۀ معارض خواهد بود. در معاملات معارض فروشنده در هنگام اجرا کردن معاملۀ دوم، در صورتی که مالک نیست، مالکیت ر به فرد دیگری منتقل می‌کند. او با این کار در حقیقت سمت مالکیت را بر خلاف واقع به خود نسبت داده است. این کار از مصادیق جعل عنوان و تقلب به حساب می‌آید و مشابه موارد کلاهبرداری است.
فروش مال غیر خودرو
این مورد در دسته بندی فروش اموال منقول قرار می‌گیرد. اموال منقول را می‌توان بدون آسیب رساندن به اصل آنها جابجا کرد. در صورتی که خریدار از انتقال مال غیر خودرو آگاه باشد، معاون جرم است و مجازات خواهد شد. مالک اصلی خودرو نیز بعد از اطلاع از فروش خوردویش، یک ماه فرصت دارد تا با نوشتن اظهارنامه، مالکیت خود را به اطلاع خریدار برساند. در صورتی که این کار را انجام ندهد، شریک جرم است و مجرم شناخته خواهد شد.
در فروش مال غیر، منظور از عیناً و منفعتاً چیست؟
همان‌طور که گفته شد، یکی از تقسیم‌بندی‌های اموال در حقوق، تقسیم آنها به منفعت و عین است.
منظور از «عین» انتقال و فروش کامل ملک یا خودرو به خریدار است. یعنی به موجب این انتقال، مالکیت از مالک اصلی سلب و متعلق به خریدار می‌شود. ولی فروشنده مجدداً همان عین را به شخص دیگری می‌فروشد.
«منفعت» نیز در مقابل «عین» قرار می‌گیرد. منفعت در قانون به معنای این است که شخصی بتواند به موجب قراردادی، از مال دیگری نفع و فایده ببرد. مثلاً در قرارداد اجاره، مالک با آگاهی مستأجر، به او اجازه می‌دهد که از مالش استفاده کند. در این صورت مستأجر از مال موجر نفع می‌برد. به کسی که در طی چنین معامله‌هایی سود می‌کند، «مالک منافع» گفته می‌شود.
حال منظور از «منفعتاً» در قانون چیست؟ ممکن است مالک بعد از فروش مال خود به خریدار، همان مال را به دیگری اجاره دهد. در چنین مواقعی عمل فرد مورد نظر مطابق قانون از مصادیق انتقال مال غیر محسوب می‌شود.
فروش مال غیر با معاملۀ فضولی چه تفاوتی دارد؟
در معاملۀ فضولی فروشنده قصد ضرر رساندن به مالک را ندارد. حتی گاهی قصد اصلی فروشنده این است که مالک سود بیشتری بکند. اما قصد فروشنده در انتقال مال غیر این است که به مالک ضرر برساند. درواقع او می‌خواهد خودش را مالک جا بزند. این کار از طریق مراجع کیفری پیگیری می‌شود و مجازات‌های مختلفی دارد.
چطور می‌توانیم از شخصی که اقدام به فروش مال غیر کرده شکایت کنیم؟
- فرد شاکی باید شواهد و مدارکی مثل سند مالکیت یا مبایعه نامه در دست داشته باشد. این اسناد می‌توانند ثابت کنند مالی که فروخته شده متعلق به شاکی بوده است.
- شواهد و مدارکی مبنی بر اقدام شخص مذکور به فروش مال غیر نیز باید در دست باشد. با داشتن این مدارک است که می‌توان از فردی که مرتکب انتقال مال غیر شده است شکایت کرد.
- لازم است پیش از طرح شکایت، نوع مال از نظر منقول یا غیر منقول بودن را مشخص کرده باشیم.
- ممکن است مال به فروش رسیده، از نوع مال غیر منقول باشد. در این صورت باید در دادگاهی طرح شکایت کنیم که مال در محدودۀ آن است یا در آنجا به ثبت رسیده است.
- ممکن است مال فروخته شده از نوع اموال منقول بوده باشد. در این صورت شکایت باید در محلی که فروشنده ساکن است طرح شود.
- در مواردی نیز ممکن است فروشنده مجهول المکان باشد. در این صورت شاکی می‌تواند در محلی که خودش سکونت دارد شکایتش را طرح کند.
- بعد از جمع‌آوری اسناد و مشخص شدن محل شکایت، باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و با پرداخت هزینۀ دادرسی، شکایت ثبت شود.
- در این مرحله دفتر خدمات قضایی پرونده را به دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به آن را دارد ارجاع می‌دهد.
- در دادگاه مربوطه نیز پرونده به یکی از شعب ارسال می‌شود. در آن شعبه تاریخ رسیدگی به پرونده تعیین خواهد شد. زمان رسیدگی به پرونده از طریق پیامک به شاکی اطلاع داده می‌شود. طرفین باید در زمان تعیین شده در دادگاه حاضر شوند و از اظهارات و ادعاهای خود دفاع کنند.
آیا عالم بودن خریدار از مال غیر، سبب مجرم شناخته شدن او هم خواهد شد؟
بله. در صورتی که خریدار با علم به اینکه مال متعلق به دیگری است اقدام به خرید آن کند، مجرم است. قانون گذار خریدار آگاه را در کنار فروشنده مال غیر قرار می‌دهد. بنابراین مجازات انتقال مال غیر دربارۀ این خریدار نیز اجرا خواهد شد.
مهلت شکایت مالباخته در فروش مال غیر چقدر است؟
صاحب مال به محض اطلاع از فروش مال خود باید مراتب را سریعاً به دادگاه مربوطه اطلاع دهد. در صورتی که تا یک ماه بعد از اطلاع این کار را نکرد، ازنظر قانون‌گذار معاون جرم شناخته خواهد شد. بنابراین صرف نظر از نوع مال (منقول یا غیر منقول) مالباخته به محض اطلاع از جرم، باید اقدامات قانونی لازم را انجام دهد.
وکیل کیفری در جرم فروش و انتقال مال غیر چه وظایفی به عهده دارد؟
وکیل کیفری کسی است که بر تمام قوانین جزایی، آرای وحدت رویه، شیوۀ دادرسی محاکم و رویۀ محاکم کیفری اشراف کامل دارد. البته صرف داشتن این اطلاعات و دانش‌ها، وکیل کیفری را متخصص امر نخواهد کرد. تخصص امری است که با گذشت زمان و کسب تجربیات گوناگون حاصل می‌شود. وکیل متبحر کسی است که در طول زمان و با آزمون و خطا به تجربه و تبحر کافی رسیده باشد. چنین وکیلی در جهت حل و فصل دعاوی تجربه و تخصص کافی دارد. بنابراین راه حل مناسب برای برخورد با هر موضوع ارجاعی کیفری را به سرعت در اخیار شاکی قرار خواهد داد.
وکیل کیفری در جرم انتقال مال غیر می‌تواند لایحۀ جامع و کاملی به محکمه ارائه کند. همچنین دفاعیات در خور و کاملی نیز برای پروندۀ ارجاعی خواهد داشت. به این ترتیب می‌تواند مسیر رسیدن به نتیجۀ مطلوب برای شاکی را هموارتر کند.
گرفتن وکیل برای شکایت در جرم‌های فروش مال غیر چیست؟
ممکن است شاکی تصمیم بگیرد برای طرح دعوی و رسیدگی به پرونده از کمک وکیل متخصص استفاده کند. این کار برای او مزایایی خواهد داشت که مهم‌ترینشان عبارت است از:
- نیازی به حضور خود شاکی در دادگاه‌ها و مراحل رسیدگی به پرونده وجود ندارد.
- با تخصص و اشراف وکیل، مدت زمان تشخیص و تأیید شدن جرم کوتاه‌تر خواهد شد.
- اگر مال توسط دلال به فروش رسیده باشد، وکیل می‌تواند تمام اموال دلال را توقیف کند.
- توانایی وکلا برای جبران زیان موکل و محکوم کردن شخص کلاهبردار بسیار بیشتر است.
- وکیل می‌تواند رضایت یا عدم رضایت موکل خود مبنی بر طرح شکایت را به دادگاه اعلام کند. بنابراین نیازی به حضور موکل در دادگاه‌ها برای اظهار رضایت نخواهد بود. البته باید توجه کرد که رضایت شاکی تنها موجب تخفیف در مجازات فرد کلاهبردار می‌شود. در این صورت نیز جنبۀ عمومی جرم همچنان باقی می‌ماند و مجازات مجرم کاملاً از بین نخواهد رفت.
سخن پایانی
در این مقاله تلاش کردیم بعد از تعریف فروش مال غیر، به انواع و مصادیق آن بپردازیم. در ادامه نیز مجازات فروش و انتقال مال غیر مطرح شد. در بخش‌های پایانی مقاله نیز به سؤالات رایج در زمینۀ فروش مال غیر پاسخ دادیم. همچنین به مزایای کمک گرفتن از وکیل متخصص برای رسیدگی به پرونده‌های فروش و انتقال مال غیر اشاره کردیم.
امیدواریم که مطالعۀ این مقاله برای شما خوانندۀ گرامی مفید بوده باشد. در صورت داشتن هر گونه سؤال یا ابهام، می‌توانید از بخش نظرات مقاله با ما در ارتباط باشید. کارشناسان ما در اسرع وقت به سؤالات شما پاسخ خواهند داد.