فرش‌ها از دیرباز تا کنون همراه همیشگی انسان‌ها هستند. کمتر خانه‌ای را می‌توان یافت که از فرش دستباف یا ماشینی در بخشی از دکوراسیون داخلی‌اش استفاده نکرده باشد. فرش‌ها جزو لوازمی هستند که با مدرن شدن دکوراسیون‌ها استفاده از آنها بیشتر شد نه کمتر. خیلی‌ها نیز معتقدند که فرش‌ها روح اصلی خانه هستند و تا زمانی که در خانه نباشند، خانه بی‌روح و کسل‌کننده خواهد ماند. به همین دلایل، انتخاب فرش برای خانه یکی از مهمترین مراحل طراحی دکوراسیون داخلی است.
چندین دهه است که فرش‌های ماشینی رقیب فرش دستباف شده‌اند. اقبال به فرش‌های ماشینی هم به دلیل تنوع طرح و قیمت مناسب‌تری که دارند، زیاد بوده است. اگر مخاطب حرفه‌ای بازار فرش نباشید، ممکن است تشخیص این دو نوع فرش از یکدیگر برای شما دشوار باشد. اما فرش‌های دستباف ارزش هنری بسیاری در سراسر جهان دارند و ایران نیز یکی از پیشتازان صادرات فرش به دنیاست. بنابراین با دانستن چند نکتۀ ساده، به سرعت می‌توانید فرش‌های دستباف را از میان فرش‌های ماشینی تشخیص بدهید.
در این مقاله می‌خواهیم به بررسی ویژگی‌های انواع فرش دستباف و ماشینی بپردازیم. در انتها نیز خواهیم گفت که کدام نوع از این فرش‌ها برای خانۀ شما مناسب‌تر هستند؛ فرش‌های دستباف یا ماشینی؟
فهرست سرتیتر مطالب در مقاله: فرش دستباف یا ماشینی؟ کدامیک انتخاب مناسبی برای خانۀ شماست؟
فرش دستباف چه ویژگی‌هایی دارد؟
- فرش دستباف یک ویژگی جالب دارد و آن این است که هرچقدر کهنه‌تر باشد ارزشمندتر می‌شود! درواقع فرش‌های دستباف هرچه بیشتر پا و نور بخورند یا شسته شوند، ارزش و قیمت بیشتری خواهند داشت. بنابراین ارزش هنری این فرش‌ها بسیار بیشتر و بالاتر از فرش‌های ماشینی است.
- این فرش‌ها چه از نزدیک و چه از مناظر دورتر، درخشش و جلوۀ خاص و بسیار زیبایی دارند.این ویژگی به دلیل مرغوب و انعطاف پذیر بودن پرز این فرش‌هاست. در صورتی که پرزهایشان خشن و نامرغوب باشد، درخشش چندانی نخواهند داشت. همچنین تمیز کردن چنین فرش‌هایی هم بسیار دشوار خواهد بود.
- ماندگاری و عمر فرش‌های ماشینی چند برابر فرش‌های دیگر است.
- سطح فرش‌های دستباف در تابستان خنک و در فصل زمستان گرم است. علت این مسئله به دلیل وجود مواد طبیعی در ساخت آن است.
- معمولاً در ابعاد قسمت بالا و پایین فرش دستبافت چند سانتی متر اختلاف وجود دارد. این اختلاف معمولاً به دلیل خطای انسانی رخ می‌دهد. شما می‌توانید از همین ویژگی نیز برای تشخیص فرش‌های دستباف اصل از نمونه‌ها قلابی آن استفاده کنید.
بیشتر بخوانید: فرش ایرانی، آشنایی با این هنر ناب و کاربرد آن در دکوراسیون مدرن
فرش ماشینی چه ویژگی‌هایی دارد؟
فرش‌های ماشینی بدون دخالت دست انسان و توسط ماشین‌های صنعتی بافته می‌شوند. به همین دلیل هم سرعت تولید این فرش‌ها بسیار بالاتر از فرش‌های دستباف است. مهمترین ویژگی فرش‌های ماشینی عبارتند از:
- مواد اولیۀ تولید این فرش‌ها ارزان‌تر است. بنابراین در مقایسه با فرش‌های دستبافت قیمت تمام شدۀ کمتری هم دارند.
- اجرای طرح‌های متنوع در این فرش‌ها ساده‌تر است. به همین دلیل نیز تنوع طرح‌های هنری در فرش‌های ماشینی بسیار بیشتر است.
- ماندگاری فرش‌های ماشینی به نوع متریال به کار رفته برای بافت آنها وابسته است. مواد مختلفی برای بافت این فرش‌ها استفاده می‌شود. در این میان پشم و الیاف اکریلیک عمر و ماندگاری بیشتری دارند و در صورت مراقبت اصولی، حتی 30 سال هم عمر خواهند کرد.
- با اینکه تنوع طرح در فرش ماشینی بیشتر است، اما تنوع رنگ آنها در مقایسه با فرش دستبافت محدودیت بیشتری دارد. در شانه‌های مختلف فرش‌های ماشینی از 8 تا 12 رنگ استفاده می‌شود.
- توجه داشته باشید که هر چه خواب این فرش‌ها بلندتر باشد، ماندگاری بیشتر و پاخوری نرم و بهتری خواهند داشت.
چطور فرش دستباف را از فرش ماشینی تشخیص دهیم؟
شاید برای افراد غیر حرفه‌ای و در نگاه اول تشخیص فرش ماشینی از فرش‌های دستباف دشوار باشد. اما با توجه به نکاتی که در ادامه ذکر شده است، می‌توانید به راحتی این دو نوع فرش را از یکدیگر تشخیص دهید.
1. دوخت
یکی از مهمترین کارهایی که باید در مقایسۀ فرش‌های دستباف و ماشینی انجام دهید، بررسی رنگ‌های پشت و روی فرش‌هاست. رنگ پشت و روی فرش‌های دستبافت تفاوت زیادی ندارند، اما رنگ پشت و روی فرش‌های ماشینی بسیار با هم فرق دارند. پشت این فرش‌ها کمرنگ‌تر است. نکتۀ دیگر، توجه به وضعیت گره‌ها در پشت فرش است. گره‌های فرش ماشینی منظم و یکدست و گره‌های فرش دستبافت تا حدودی نامنظم است.
2. نقش و طرح
طرح‌های فرش دستباف معمولاً شلوغ و متنوع است، اما این تنوع و شلوغی در فرش‌های ماشینی کمتر دیده می‌شود. اگر دکوراسیون خانۀ شما مدرن است، معمولاً باید از طرح‌های ساده‌تر و ماشینی استفاده کنید. زیرا در دکوراسیون‌های داخلی مدرن، تمایل بر سادگی و یکدست بودن است و معمولاً شلوغی در آن دیده نمی‌شود.
3. قیمت فرش دستباف
در اغلب موارد قیمت فرش‌های دستباف بیشتر از فرش‌های ماشینی است. بنابراین یکی از ابزارهای تشخیص این دو نوع فرش نیز، مقایسۀ قیمت آنها با یکدیگر است. البته قیمت نهایی فرش دستبافت به عواملی مثل تعداد گره‌ها، نوع خامه و بافت، نوع مواد رنگ دهنده و… نیز بستگی دارد.
معایب فرش دستباف چیست؟
فرش‌های دستبافت محبوبیت زیادی بین بیشتر افراد دارند، اما این فرش‌ها معایب و ویژگی‌های منفی‌ای نیز دارند که پیش از خرید حتماً باید بدانید:
- برای بافت فرش‌های دستباف از الیاف طبیعی رنگ شده استفاده می‌شود. به همین دلیل هم شستن این فرش‌ها کار ساده‌ای نیست، زیرا ممکن است در هنگام آبکشی رنگ‌ها با یکدیگر ترکیب شوند. این اتفاق زمانی آزاردهنده‌تر خواهد بود که فرش شما قسمت‌های سفید زیادی در رنگ بندی‌اش داشته باشد. زیرا ممکن است بعد از شستشوی فرش، دیگر اثری از بخش‌های سفید رنگ باقی نماند!
- وزن فرش‌های دستباف به دلیل نوع الیاف به کار رفته در آنها بیشتر از فرش ماشینی است. اما این سنگینی در هنگام شستشوی این فرش‌ها چندین برابر می‌شود. همین مسئله نیز جابجا کردن آنها را با دشواری مواجه می‌کند.
- فرش دستباف حاصل هنر و ذوق قالی‌باف‌هاست. بنابراین ممکن است بعضی مواقع به دلیل خطای انسانی اشتباهاتی مثل نامتقارن بودن طرح‌ها و رنگ‌های این فرش‌ها نیز وجود داشته باشد.
معایب فرش ماشینی چیست؟
همان‌طور که اشاره شد، فرش‌های ماشینی مزایایی مثل سبک بودن، طرح‌های متنوع و قیمت‌های مناسب دارند. اما پیش از تصمیم به خرید، بهتر است دربارۀ معایب این فرش‌ها هم اطلاعاتی داشته باشید:
- ماندگاری فرش‌های ماشینی بسیار کمتر از فرش‌های دستباف است. میانگین عمر مفید این فرش‌ها 15 سال است. هرچه کیفیت فرش بالاتر باشد و شما نیز به خوبی از آن مراقبت کنید، عمر فرش نیز طولانی‌تر خواهد شد.
- اعتبار و قیمت فرش ماشینی با بالا رفتن عمرش کمتر می‌شود. در حالی که این مسئله دربارۀ فرش‌های دستبافت کاملاً برعکس است.
- الیاف استفاده شده برای بافت فرش ماشینی ممکن است برای بعضی از افراد حساسیت زا باشد.
برای خرید فرش دستباف به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
- فرش‌های دستباف ایرانی معمولاً با پنبه و پشم بافته می‌شوند. اما فرش‌هایی که پرز و چلۀ آنها ابریشمی است، کیفیت بالاتری دارند. در هنگام خرید فرش دقت کنید که فرش مورد پسند شما با پشم بافته شده است یا ابریشم. شهرهای تبریز، کاشان، اصفهان و اردکان جزو بهترین تولید کنندگان فرش‌های دستبافت ابریشمی در ایران هستند.
- هرچه ریشۀ فرش دستباف قدیمی‌تر باشد، قیمت آن هم بالاتر خواهد بود و از لحاظ هنری نیز ارزش بیشتری دارد.
- رنگ‌های فرش دستبافت مرغوب باید در تمام بخش‌های آن یکدست باشد. پیش از خرید حتماً یکدست بودن رنگ بخش‌های مختلف آن را بررسی کنید.
- فاصلۀ حاشیۀ فرش دستباف مرغوب تا دایرۀ وسط آن نباید بیشتر از 3 سانتی متر باشد. در غیر این صورت از قیمت و ارزش فرش کم خواهد شد.
برای خرید فرش ماشینی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
- تنوع تراکم و شانه فرش‌های ماشینی از 350 تا 1500 شانه است. هرچه تعداد شانه فرش بالاتر باشد، یعنی فرش گره‌های بیشتری دارد و بنابراین قیمت آن هم افزایش خواهد یافت. برای افرادی که بودجۀ متوسطی دارند، فرش 600 تا 800 شانه می‌تواند انتخاب مناسبی باشد. این فرش‌ها کیفیت و زیبایی مناسبی نیز دارند و معمولاً بیش از 12 سال عمر می‌کنند.
- فرش شما باید با دکوراسیون داخلی خانه‌تان هماهنگ باشد. اگر دکوراسیون منزل شما سبک مدرن دارد، بهتر است به سراغ فرش‌هایی بروید که طرح‌های ساده و تنوع رنگ کمتری دارند. اما اگر دکوراسیون خانۀ شما سنتی و کلاسیک است، بهتر است از فرش‌هایی که طرح‌های شلوغ‌تر با تنوع رنگی زیاد دارند استفاده کنید.
بیشتر بخوانید: دکوراسیون داخلی منزل، آشنایی با برخی از مهمترین سبک‌های آن
فرش دستبافت بخریم یا فرش ماشینی؟
در بخش‌های قبلی مقاله ویژگی‌ها، مزایا و معایب هر کدام از فرش‌های ماشینی و دستباف گفته شد. اما شاید ممکن است هنوز در انتخاب بین این دو گزینه مردد باشید. به همین جهت ما در این بخش به مقایسۀ کلی ویژگی‌های فرش ماشینی و دستباف می‌پردازیم تا تصمیم‌گیری برایتان راحت‌تر شود.
زیبایی
فرش‌های ماشینی هم از دور و هم در هنگام استفاده در منزل جلوه و زیبایی خاص و کم نظیری دارند. اما این مسئله در ارتباط با فرش‌های ماشینی صادق نیست. فرش‌های ماشینی وقتی زیر نور مغازه‌ها هستند، بسیار زیبا به نظر می‌آیند، اما در زمان استفاده و وقتی از نزدیک تماشایشان کنید، آن زیبایی اولیه را نخواهند داشت.
گرم/خنک بودن سطح
سطح فرش‌های دستباف به دلیل بافته شدن با الیاف طبیعی، در زمستان‌ها گرم و در تابستان خنک است. اما فرش‌های ماشینی اغلب از الیاف پلاستیکی و مصنوعی بافته می‌شوند و این خاصیت را ندارند.
کیفیت و جلا
جلا و زیبایی فرش‌های دستباف بعد از گذشته زمان و استفاده شدن، بیشتر می‌شود. اما فرش‌های ماشینی به مرور زمان زیبایی و کیفیت اولیۀ خود را از دست داده و کهنه و فرسوده می‌شوند.
ایجاد حساسیت
فرش‌های دستبافت معمولاً هیچ حساسیتی برای پوست یا تنفس افراد ایجاد نمی‌کنند. اما پرزها و مواد به کار رفته در فرش‌های ماشینی برای خیلی از افراد حساسیت زاست. این پرزها به مرور در هوا پخش می‌شوند و می‌توانند مشکلات پوستی و تنفسی ایجاد کنند.
قیمت
شاید در ابتدای راه تصور کنید که فرش دستباف گران‌تر از فرش ماشینی است. اما مهمترین نکته‌ای که در این زمینه باید به آن توجه کنید این است که ارزش فرش دستباف بعد از استفاده و به مرور زمان نیز افزایش خواهد یافت. در حالی که این مسئله دربارۀ فرش‌های ماشینی صادق نیست. این فرش‌ها در طول زمان کهنه شده و ارزش خود را از دست خواهند داد.
تقارن و یکدست بودن طرح‌ها
تقارن و یکدست بودن طرح‌ها در فرش ماشینی بیشتر از فرش‌های دستباف است. اما در اغلب فرش‌های دستباف به علت خطای انسانی، ممکن است بعضی قسمت‌ها و طرح‌ها نامتقارن باشند. البته این مسئله به ندرت در فرش‌های اعلا و بسیار ظریف دستباف دیده می‌شود.
هماهنگی طرح پشت و رو
نقشۀ پشت و روی فرش‌های دستبافت یکی است. حتی رنگ پشت این فرش‌ها نیز چندان تفاوتی با روی آنها ندارد. اما جزئیات طرح‌ها در پشت فرش‌های ماشینی واضح نیست. هر چه کیفیت فرش ماشینی کمتر باشد، این جزئیات نیز مات‌تر و کمرنگ‌تر خواهند شد.
تفاوت رنگ
تفاوت رنگ در فرش‌های دستباف بیشتر از فرش ماشینی است. توجه داشته باشید که رنگ الیاف فرش‌های دستبافت طبیعی است. بنابراین در هنگام شستن باید نهایت دقت را بکنید که این رنگ‌ها پخش نشوند.
سخن پایانی
در این مقاله فرش‌های ماشینی و دستباف به طور کامل معرفی و بررسی شدند. اگر قصد خرید فرش را دارید، بهتر است نکات گفته شده در این مقاله را بار دیگر به دقت مطالعه کنید. توجه داشته باشید که فرش کالایی لوکس و گران قیمت محسوب می‌شود. به همین دلیل نیز معمولاً نمی‌توان آن را هر ساله یا چند سال یک بار عوض کرد. به همین دلیل هم ضروری است که پیش از خرید تمام جوانب را مورد بررسی قرار دهید.
در انتخاب فرش حتماً به علاقۀ خودتان توجه کنید نه مد روز و توصیه‌های دیگران. فرش شما قرار است سال‌ها همراه همیشگی خانه‌تان باشد. بنابراین چه ماشینی باشد و چه دستباف، باید حس و حال خوبی به شما و خانه‌تان بدهد. همچنین توجه داشته باشید که بهتر است یک بار هزینۀ زیاد برای خرید یک جنس باکیفیت بپردازیم تا از اصالت و ماندگاری آن برای سال‌های طولانی مطمئن باشیم.
امیدواریم که مطالعۀ این مقاله برای شما مفید بوده باشد.