نشست زمین معضل تازه‌ای است که علاوه بر مشکلات اقتصادی مردم ایران به ویژه مناطق زلزله‌زخی با آن درگیر هستند. بحران‌های محیط زیستی و عدم مدیریت درست آنها از دیگر مواردی است که به مرور شدیدتر و به مشکل بزرگی تبدیل می‌شود. یکی از بحران‌های محیط زیستی که شهرهای مختلف به ویژه تهران با آن روبرو شده، پدیده فرونشست زمین است. طبق اخبار منتشر شده حدود سه میلیون نفر از ساکنان تهران در مناطقی زندگی می‌کنند که خطر فرونشست زمین آنها را تهدید می‌کند.
فهرست سرتیتر مطالب در مقاله: نشست زمین تهدید جدی برای ساکنین تهران!
آرمان ملی
29 شهریور 1403
آرمان ملی خبر خود را اینطور آغاز کرد: فاجعه در کمین تهران، نشست زمین؛ به نقل از این خبرگزاری سه میلیون نفر در تهران بر پهنه فرونشستی زمین زندگی می‌کنند.
نشست زمین و سه میلیون تهرانی
رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، از زندگی ۳ میلیون نفر در تهران بر روی پهنه فرونشست خبر داد. مناطقی که بیشتر در جنوب غرب پایتخت متمرکز هستند. و البته با فرونشست زمین طبیعی است. که مناطق همجوار و کل شهر را به لحاظ زیرساخت ها و ارتباطات تحت تاثیر قرار دهند. از سوی دیگر و همانطور که بارها در گزارش های از طریق همین رسانه گفته شد.
کمبود و از بین رفتن منابع و خشک شدن سفره‌های آب زیرزمینی در ارتباطی تنگاتنگ با فرونشست زمین قرار داشت. و در واقع یکی اصلی ترین و شاید دلیل اصلی این بحران هولناک است. که رسانه ها از آن تحت عنوان بمب ساعتی زیر پای شهروندان یاد می کنند. بر اساس آخرین آمار وضعیت منابع آب زیرزمینی در ایران به شدت بحرانی است. سالانه حدود ۵ میلیارد مترمکعب از حجم آب‌های تجدیدناپذیر و آبخوان‌های کشور کاهش می‌یابد. و این روند نگران‌کننده نشان‌دهنده استفاده بی‌رویه از این منابع و ناتوانی در بازسازی و احیای آنهاست که به بروز پدیده‌هایی مانند فرونشست زمین در مناطق مختلف منجر شده است.
ایران در معرض خطر
بر اساس گزارش‌های منتشر شده در سال ۱۴۰۳، ایران سالانه حدود ۵ میلیارد مترمکعب از منابع آب تجدیدناپذیر خود را از دست می‌دهد. این منابع به دلیل برداشت بیش از حد و ناتوانی در بازسازی طبیعی دچار افت شدید شده‌اند. در نتیجه این فرایند، پدیده‌های ناگواری همچون فرونشست زمین در بسیاری از مناطق کشور به وقوع پیوسته است.
کمبود منابع آب زیرزمینی
این بحران آسیب‌های جدی و گسترده‌ای را به بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی کشور وارد می‌کند. برخی از این آسیب‌ها شامل موارد زیر هستند، یکی از عمده‌ترین پیامدهای برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین است. این پدیده به ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران مانند استان‌های فارس، تهران و کرمان شدیدتر است و زیرساخت‌های شهری، ساختمان‌ها، جاده‌ها و حتی زمین‌های کشاورزی را به خطر می‌اندازد.
کشاورزی و مصرف آب زیر زمینی
علاوه بر این حدود ۹۰ درصد از منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و کاهش آب زیرزمینی مستقیماً تولید محصولات کشاورزی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با کاهش آب، زمین‌های کشاورزی قابل کشت کم می‌شوند و این مسأله تهدیدی جدی برای امنیت غذایی کشور است. این مسئله می‌تواند منجر به افزایش واردات مواد غذایی و وابستگی به منابع خارجی شود. بسیاری از شهرها و روستا‌های ایران به منابع آب زیرزمینی برای تأمین آب شرب وابسته‌اند. کاهش این منابع باعث کمبود آب شرب و ایجاد بحران‌های اجتماعی و مهاجرت اجباری به مناطق دیگر می‌شود. در برخی مناطق ایران، کمبود آب شرب به حدی رسیده که انتقال آب از دیگر مناطق یا آب‌رسانی با تانکر به یک ضرورت تبدیل شده است.
بحران فرونشست در پایتخت و چشم امید به دولت چهاردهم!
رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره اظهارات رییس جمهوری در اولین نشست خبری درباره بحرانی شدن فرونشست در تهران، گفته: در حال نرخ فرونشست زمین در تهران به ویژه در منطقه جنوب غربی تهران در بیشینه مقدار خود به 20 سانتیمتر در سال رسیده است. این پهنه فرونشستی وسعتی در طول 50 کیلومتر و به عرض 30 کیلومتر دارد و پهنه وسیعی را اشغال کرده‌است.
رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، اظهار امیدواری کرده که دولت چهاردهم به این موضوع ورود جدی داشته باشد و بتوانیم در این دولت بر روی این موضوع متمرکز شویم. امروز مرکز تحقیقات به کتابخانه‌ای به اطلاعات درباره فرونشست تبدیل شده‌است که درباره کاهش خطرات فرونشست می‌توانیم اقدام کنیم، امیدواریم که این همت در دولت چهاردهم وجور داشته باشد تا خطرات این پدیده را کاهش دهیم.
| بیشتر بخوانید: پرونده 12 اراضی در کمیسیون ماده 21 استان تهران بررسی می‌شود! |
پژوهشکده مطالعات راهبردی
29 شهریور 1403
علل فرونشست زمین
برخاسته از موقعیت جغرافیایی کشورمان، رشد پُرشتاب و الگوی نامتعادل توزیع جمعیت، کشاورزی ناکارا، برنامه‌های رُشد محورِ ناسازگار با توسعه پایدار، خشکسالیهای پیاپی، شهرنشینی فزاینده و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، مدیریت ناکارای این منابع، پائین‌بودن سواد زیست‌محیطی شهروندان، دگرگونی سبک زندگی و حاکم‌شدن روحیه سرمایهزدگی طی چند دهه گذشته گستره و ژرفای بحران‌های زیست‌محیطی را به صورت پیوستاری درهمتنیده و رو به فزاینده‌ای درآورده که امنیت، ثبات و توسعه کشورهای بسیاری از جمله ایران را درگیر چالشهای بنیادی کرده‌اند.
زمین‌‌لرزه خاموش
در این میان، پدیده فرونشست زمین که از آن با نام «زمین‌‌لرزه خاموش» نیز یاد می‌شود و نگرانیهای بسیاری نیز به ویژه در مراکز حساس و راهبردی برانگیخته، برآیند انباشتی از کاهش برداشت بی‌رویه از منابع محدود آب زیرزمینی است که به تراز منفی آب‌های زیرزمینی و نشست زمین انجامیده است. در بسیاری از مناطق، پیامدهای فرونشست زمین در شکل تغییر ناهمسان در ارتفاع و شیب رودها، آبراههها و سازه‌های آب‌رسانی، شکست و بیرونزدگی لوله کناره چاهها، بروز آشفتگی و نابسامانی در بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی و ماسه‌دهی چاهها، کاهشِ برگشت‌ناپذیر همه یا بخشی از مخزن آب زیرزمینی در نتیجه نابودی یا کاهش تخلخل مفید نهشته‌ها که به ویرانی سامانه‌های آبیاری و نابودی خاکهای حاصلخیز کشاورزی می‌انجامد و کاهش بازدهی و ویرانی شریانهای حیاتی و سازه‌های راهبردی و کاهش میزان نفوذپذیری سطحی و در پی آن، گسترش پهنههای بیابانی و تغییر عوارض جغرافیایی و گسترش دشت سیلابی نمود می‌یابد.
فرونشست زمین و آسیب‌های احتمالی آن
همچنین، این پدیده می‌تواند به خیابان‌ها، پل‌ها، ساختمان‌ها، خطوط انتقال نیرو، شبکه آب و فاضلاب، راه‌های دسترسی و دیگر سازه‌ها آسیب برساند، شبکه آب‌رسانی، گاز و فاضلاب را درهم بپیچد و به ترک‌خوردگی پیِ ساختمان‌ها، شکستگی و ترک در سازه‌های زیرساختی به آتش‌سوزی برخاسته از انفجار لوله‌های گاز بینجامد. فرونشست زمین پیامدهای ویرانگری برای زیرساخت‌های شهری و روستایی، خسارت به بزرگراه‌ها، شکستگی و شکاف در سازه‌ها، آتش‌سوزی در پی انفجار لوله‌های گاز دارد. به همین دلیل، فرونشست را زلزله خاموش نیز می‌نامند. هر سازه‌ای که در گذر پیدایش و گسترش فرونشست و فرو چاله باشد. تومار آن درهم پیچیده و ویران خواهد شد. از این رو، فرونشست رشته پیوستاری از برهم‌کنش‌های ناگوارِ هم‌افزاست. بدین معنا که کاهش بارش به همراه افزایش مصرف آب به کندن چاههای عمیق و برداشت بی‌رویه از آبخوانها. و آن نیز به فرونشست زمین می‌انجامد.
خبرآنلاین
28 شهریور 1403
خبرگزاری خبرآنلاین هم با ذکر مناطقی از پایتخت که بر پهنه نشست زمین قرار دارند، اظهارات علی بیت‌الهی علی بیت‌الهی درباره رییس جمهوری را اینطور پوشش داد: در حال نرخ فرونشست زمین در تهران به ویژه در منطقه جنوب غربی تهران در بیشینه مقدار خود به ۲۰ سانتیمتر در سال رسیده است. این پهنه فرونشستی وسعتی در طول ۵۰ کیلومتر و به عرض ۳۰ کیلومتر دارد و پهنه وسیعی را اشغال کرده‌است.
مناطق درگیر نشست احتمالی زمین
رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به مناطقی از تهران که درگیر پدیده فرونشست زمین هستند، گفت: جنوب غربی مرکز شهر تهران مشمول مناطق چهاردانگه و اسلامشهر را شامل می‌شود اما مناطقی مانند ۱۷، ۱۸، ۱۹ و جنوب منطقه ۲۱ درگیر فرونشست زمین هستند و در مناطق ۱۰ و ۱۱ هم شاهد فرونشست زمین به صورت لکه‌ای هستیم.
بیت‌الهی افزود: نکته مهم این است که در سال‌های قبل فرونشست در تهران چنین وسعتی نداشت. و وقتی از فرونشست صحبت می‌کردیم تنها در حاشیه‌هایی از مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ فرونشست دیده می‌شد. پدیده فرونشست زمین توسعه٬یابنده است و هر روز پیش می‌روند و مناطق درگیر فرونشست توسعه پیدا کرده‌اند و امروز مرکز تهران در مناطق ۱۰ و ۱۱ درگیر فرونشست شده‌اند.
چه جمعیتی از تهران در محدوده فرونشست زندگی می‌کنند
وی در پاسخ به این سوال تاکید کرد: طبق مطالعاتی که انجام دادیم. با احتساب شهر تهران و شهرهای اطراف آن، امروز ۳ میلیون نفر بر روی پهنه فرونشست ساکن هستند. مطالعاتی در این باره انجام داده‌ایم از نظر تبعات اقتصادی فرونشست فقط در تهران کافی است به این موضوع اشاره داشته باشیم که مخزن سوخت ری که تامین کننده بنزین عمده کلانشهر تهران است و از این مخزن لوله‌های بنزین به شهران و محدوده شرقی تهران سوخت منتقل می‌شود، دقیقا بر روی کانون پهنه فرونشستی قرار دارد. همچنین پالایشگاه جنوب تهران دقیقا در همین محدوده فرونشستی واقع است. که هرگونه رخدادی می‌تواند علاوه بر تبعات اجتماعی، تبعات اقتصادی قابل توجهی به دنبال دارد.
عصر ایران
28 شهریور 1403
خبرگزاری عصر ایران علاوه بر محدوده فرونشست و در خطر بودن سه میلیون شهروند تهرانی. درگیری مخزن سوخت شهر ری و پالایشگاه جنوب با این معضل محیط زیستی را هم مطرح کرد. رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه نرخ فرونشست در تهران به 20 سانتیمتر رسید. گفت: سه میلیون نفر در تهران بر روی پهنه فرونشستی زندگی می‌کنند.
صنایع درگیر فرونشست زمین
بیت‌الهی گفت: بسیاری از صنایع و کارخانه‌ها و تاسیساتی دقیقا بر روی پهنه فرونشستی قرار دارند. ناحیه انتقال برق در ورامین وجود دارد که سه خط فشار قوی در این مسیر وجود دارد. که هر سه خط درگیر فرونشست هستند. که آثار آن مستند است. و در این مناطق شاهد شکاف‌ها و فروچاله‌ها هستیم.
وی ادامه داد: موضوع مهم دیگر اقتصاد کشاورزی است. که درگیر پدیده فرونشستی هست. و سطح مزارع مردم براساس فرونشست ترک می‌خورد. و آبیاری غرقابی وقتی وارد این شکاف‌ها می‌شود به بخش‌های دیگر از مزرعه نمی‌رسد. کشاورزان وارمین می‌گویند. به همین دلیل در حالیکه در سال‌های گذشته در این مزارع 17 بار صیفی جات برداشت می‌کردیم. امروز میزان برداشت‌ها در سال به 3 برداشت رسید. و این جنبه آثار اقتصادی فرونشست را نشان می‌دهد.
| بیشتر بخوانید: راهنمای اجاره خانه |
سخن پایانی
بحران‌های مربوط به محیط زیست مانند فرونشست زمین هر روز در حال بیشتر شدن هستند. از مهم‌ترین موارد که کشور ما امروزه با آن روبرو است. وضعیت بحرانی منابع آب زیرزمینی و مصرف بی‌رویه آن می‌باشد. همین مسئله و عدم مدیریت درست و رفع مشکلات مربوط به آن بحران بزرگتری را ایجاد کرد. که به حد و اندازه یک فاجعه ملی رسید. این مشکل ملی یعنی فرونشست زمین هر روز بیش از پیش خودنمایی می‌کند. و به تهدید جدی برای شهرها و شهروندان تبدیل شد.